Witold Zatoński

---

Życiorys

W 1966 roku Witold Zatoński ukończył Akademię Medyczną we Wrocławiu, co stało się początkiem jego imponującej kariery naukowej. Przez okres 12 lat, od 1967 do 1979, pracował na tej samej uczelni w roli lekarza internisty oraz biochemika. Jego zapał do nauki zrealizował się podczas stażu w Centrum Badań nad Rakiem w Heidelbergu, a także w Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem WHO, gdzie miał okazję pracować zarówno w Lyonie, jak i w Londynie.

W 1970 roku uzyskał specjalizację I stopnia, a zaledwie cztery lata później drugą w zakresie medycyny wewnętrznej. W 1974 roku obronił pracę doktorską na temat chorób wewnętrznych, co potwierdza jego związek z Akademią Medyczną we Wrocławiu. Następne kroki w jego karierze to habilitacja w 1978 roku oraz uzyskanie tytułu naukowego profesora w 1989 roku, który został nadany przez Prezydenta RP.

W 2014 roku wyjątkowo zasłużony za swoją działalność zdobył tytuł doktora honoris causa na Uniwersytecie w Aberdeen w Wielkiej Brytanii, a w 2024 roku Uniwersytet Kaliski również uhonorował go tym tytułem.

Przez 37 lat, od 1979 do 2016 roku, Zatoński pełnił rolę Pełnomocnika Dyrektora w Centrum Onkologii w Warszawie, gdzie kierował Zakładem Epidemiologii oraz Prewencji Pierwotnej i Wtórnej Nowotworów. Jego badania koncentrowały się na zdrowiu populacji w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem epidemiologii nowotworów złośliwych zarówno w kraju, jak i w Europie Środkowo−Wschodniej.

W ramach swoich działań prowadził także liczne międzynarodowe projekty badawcze, m.in. HEM – Closing the Gap Project, który realizował w latach 2004–2008, oraz projekt PONS od 2009 roku, który dotyczył ustanowienia infrastruktury dla badania zdrowia populacji w Polsce, współfinansowany przez Polsko-Norweski Fundusz Badań Naukowych.

W 2016 roku objął stanowisko Dyrektora Instytutu – Europejskiego Obserwatorium Nierówności Zdrowotnych przy Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, która od 1 października 2023 roku przekształciła się w Uniwersytet Kaliski. Jego działania związane z polityką zdrowotną w Polsce skupiły się na przeciwdziałaniu negatywnym zmianom zdrowotnym i publikowaniu badań w wiodących czasopismach naukowych, takich jak The Lancet oraz Journal of the American Medical Association (JAMA).

Oprócz działalności badawczej, Witold Zatoński jest też aktywistą i edukatorem zdrowotnym. Jako twórca i Prezes Fundacji „Promocja Zdrowia” zainicjował wiele prozdrowotnych kampanii społecznych, w tym „Rzuć Palenie Razem z Nami”, która od 1991 roku pomogła milionom Polaków porzucić nałóg palenia. Dzięki tym staraniom oraz wprowadzeniu w 1995 roku ustawy o ochronie zdrowia przed skutkami używania tytoniu, Polska doświadczyła znaczącego spadku konsumpcji papierosów, z 100 miliardów w 1990 roku do 40 miliardów w 2016 roku.

Warto podkreślić, że te zmiany przyczyniły się do znaczącego zmniejszenia zachorowalności i umieralności na raka płuca. Od 2016 roku Witold Zatoński jest także założycielem i redaktorem naczelnym czasopisma Journal of Health Inequalities, które wydawane jest przez Uniwersytet Kaliski oraz Fundację „Promocja Zdrowia”.

Stanowiska związane z działalnością naukową

W latach 1967–1979 Witold Zatoński był zaangażowany w działalność Katedry i Kliniki Medycyny Wewnętrznej we Wrocławiu, pełniąc różnorodne funkcje, w tym stażysty, asystenta, starszego asystenta oraz adiunkta, co pozwoliło mu zdobyć cenne doświadczenie i wiedzę w obszarze medycyny.

W 1979 roku objął stanowisko kierownika Pracowni Epidemiologii, a od 1984 roku kierował Zakładem Organizacji Walki z Rakiem i Epidemiologii Nowotworów, który obecnie funkcjonuje jako Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów w Centrum Onkologii – Instytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Jego działalność w tej instytucji znacząco przyczyniła się do postępów w badaniach nad rakiem i epidemiologią nowotworów.

W latach 1996–2016 pełnił rolę dyrektora WHO Collaborating Center w Warszawie, gdzie jego zadania obejmowały współpracę z organizacjami międzynarodowymi oraz wdrażanie innowacyjnych programów w dziedzinie zdrowia publicznego.

Od 1 grudnia 1999 roku, pełnił funkcję Pełnomocnika Dyrektora ds. Profilaktyki w Centrum Onkologii w Warszawie. Po 2016 roku, objął stanowisko Dyrektora Instytutu – Europejskie Obserwatorium Nierówności Zdrowotnych na Uniwersytecie Kaliskim im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, gdzie kontynuuje swoje badania i prace nad poprawą zdrowia społeczności.

Witold Zatoński jest również honorowym profesorem w renomowanych instytucjach, takich jak European Institute of Oncology w Mediolanie, School of Public Health na Uniwersytecie Harvarda, a także Clinical Trial Service Unit w Green College w Oxfordzie oraz Center for Public Health Research na Uniwersytecie Salford w Wielkiej Brytanii. Uczestniczył w pracach w International Agency for Research on Cancer WHO w Lyonie, Francja, gdzie jego wkład w badania nad rakiem jest nieoceniony.

Praca naukowa za granicą

W latach 1978–1979 Witold Zatoński był stypendystą naukowym w prestiżowej Fundacji Humboldta, gdzie miał okazję pracować w Deutsches Krebsforschungszentrum, znanym jako Niemieckie Centrum Badań nad Rakiem, mieszczącym się w Heidelbergu.

W okresie 1980–1981 odbył z kolei pobyt naukowy w London School of Hygiene and Tropical Medicine, a także w International Agency for Research on Cancer (IARC) przy Światowej Organizacji Zdrowia, w Lyonie, co pozwoliło mu na zdobycie cennej wiedzy i doświadczeń w zakresie badań nad rakiem oraz zdrowiem publicznym.

Przez lata, w ramach swoich działań akademickich, w latach 1989–1990, sprawował funkcję Visiting Professor w Deutsches Krebsforschungszentrum (DKFZ) w Heidelbergu, co podkreśla jego znaczącą rolę w międzynarodowym środowisku naukowym.

Członkostwo w instytucjach, korporacjach i organizacjach naukowych

Witold Zatoński ma niezwykle bogate doświadczenie w działalności w szeregu organizacji i instytucji naukowych, co czynią go znaczącą postacią w swoim obszarze. Jego zaangażowanie można dostrzec w wielu organizacjach, w których odgrywał kluczowe role. Poniżej przedstawiamy listę jego członkostw oraz funkcji:

• członek Polskiego Towarzystwa Internistów – od 1968 r.,
• członek Polskiego Towarzystwa Lekarskiego – od 1970 r.,
• członek Polskiego Towarzystwa Biochemicznego – od 1972 r.,
• członek Polskiego Towarzystwa Onkologicznego – od 1979 r.,
• wiceprzewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w latach 1984–1991,
• założyciel i członek Zarządu European Medical Association Smoking or Health (Bordeaux, Francja) – od 1989 r.,
• członek (od 1990) i przewodniczący Komisji Epidemiologii (1993–1996) Komitetu Ekologii Człowieka PAN (od 1996 pod nazwą: Komitet Ekologii Człowieka i Promocji Zdrowia przy Wydziale Nauk Medycznych PAN); członek Komitetu Epidemiologii i Zdrowia Publicznego PAN w latach 1999–2002,
• założyciel i kierownik Sekcji Epidemiologii i Prewencji Polskiego Towarzystwa Onkologicznego w latach 1992–1999,
• członek Komisji Profilaktyki Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego w latach 1993–1999,
• wiceprezydent stowarzyszenia International Doctors Against Tobacco w latach 1996–1998,
• członek Luther L. Terry Awards Committee, USA – od 1999 r.,
• członek Zarządu Głównego Polskiej Unii Onkologii – od 2001 r.,
• członek Rady European Association for Cancer Research – od 2002 r.,
• członek Kapituły Medalu Gloria Medicinae – 2002 – 2006,
• członek Międzynarodowego Komitetu Sterującego European Society for Quality in Healthcare – od 3.12.2003 r.,
• honorowy przewodniczący Stowarzyszenia Polskich Rejestrów Nowotworowych od 2006 r.

Jego niezwykłe osiągnięcia świadczą o głębokim zaangażowaniu na rzecz zdrowia publicznego i epidemiologii, co ma ogromne znaczenie w kontekście współczesnych wyzwań zdrowotnych.

Członek komitetów redakcyjnych czasopism

Witold Zatoński pełnił znaczącą rolę jako członek wielu komitetów redakcyjnych czasopism, gdzie jego wkład był nieoceniony.

Lista czasopism, w których miał wpływ na redakcję, jest naprawdę imponująca:

• „Nowotwory” od 1984 r.,
• „Health Promotion” od 1986 r.,
• „Polish Journal of Occupational Medicine & Environmental Health” w latach 1987–2000,
• „European Journal of Oncology” od 1990 r.,
• „Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention” od 1991 r.,
• „Tobacco Control” od 1992 r.,
• „The Breast” w latach 1992–2001,
• „Zdrowie Publiczne” w latach 1993-2001,
• „Medycyna po Dyplomie” (polska wersja „Postgraduate Medicine Poland”) od 1993 r.,
• „Journal of Epidemiology and Biostatistics” od 1995 r.,
• „Nicotine & Tobacco Research” od 1998 r.,
• „Antyaging” od 2003 r.,
• „Polish Population Review” od 2005 r.,
• „Central European Journal of Medicine” od 2005 r.,
• „Health System in Transition” od 2006 r.,
• „Medycyna Wieku Rozwojowego” (komitet naukowy) od 2006 r.,
• „Medycyna Praktyczna. Onkologia” od 2007 r.,
• „Current Drug Abuse Reviews” od 2007 r.,
• „Oral Oncology” od 2007 r.

Ta różnorodność czasopism jest dowodem na jego wszechstronność oraz znaczenie w dziedzinie medycyny i epidemiologii.

Badania

W ciągu ostatnich dziesięciu lat przeprowadzono szereg istotnych badań dotyczących zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem epidemiologii nowotworów złośliwych, a także czynników, które wpływają na stan zdrowia mieszkańców Polski oraz innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Te badania dostarczają cennych danych, które mogą stać się podstawą dalszych analiz i działań zdrowotnych.

Więcej szczegółów można znaleźć w liście publikacji, która dokumentuje osiągnięcia w tej dziedzinie.

Publikacje

Witold Zatoński jest uznawanym autorytetem w dziedzinie badań nad nowotworami, będąc autorem oraz współautorem ponad 730 publikacji i komunikatów naukowych. Dodatkowo zyskał status autora i współautora około 200 książek oraz rozdziałów w różnych publikacjach.

W środowisku naukowym wyróżnia się jako jeden z czterech polskich badaczy nowotworów złośliwych figurujących na prestiżowej liście najczęściej cytowanych autorów. Lista ta została sporządzona na podstawie bazy danych Science Citation Index, obejmującej lata 1965–2011.

Jego imponująca liczba cytowań – wynosząca 25 755 według Web of Science, nie uwzględniając autocytatów, podkreśla wpływ jego prac na społeczność naukową. Większość publikacji ukazała się w języku angielskim, co świadczy o międzynarodowym zasięgu jego badań.

H-Index, określający zarówno liczbę publikacji, jak i ich znaczenie, wynosi 69, co jest dowodem na jego znaczący wkład w rozwój badań. Co więcej, jego sumaryczny Impact Factor osiąga wartość 3 613,2, co dodatkowo podkreśla jego pozycję w świecie nauki.

Najważniejsze prace oryginalne

Witold Zatoński to uznany naukowiec, którego publikacje przyczyniły się do zrozumienia wielu zagadnień zdrowotnych. Jego prace badawcze są niezwykle istotne w kontekście epidemiologii i zdrowia publicznego.

• Zatoński W. et al. Is tee a protective factor in cancer of the pancreas? Journal of Cancer Research and Clinical Oncology 1990, 116: 351,
• Zatoński W. et al. Tobacco, alcohol and diet in the etiology of laryngeal cancer: a population-based case-control study. Cancer Causes and Control 1991, 48: 390–394,
• Zatoński W., Boyle P. Commentary. Health transformations in Poland after 1988. Journal of Epidemiology and Biostatistics 1996, 1,(4): 183–197,
• Zatoński W. et al. Epidemiological aspects of gallbladder cancer: a case-control study of the SEARCH programme of the International Agency for Research Cancer. Journal of the National Cancer Institute 1997, 89:1132–1138,
• Zatoński W. et al. Ecological study of reasons for sharp decline in mortality from ischaemic heart disease in Poland since 1991. British Medical Journal 1998, 318: 147–1051,
• Zatoński W. (2003) Decreasing Smoking in Poland: The Importance of a Comprehensive Governmental Policy. J. Clin. Psychiatry Monograph; 18(1): 74-82,
• Zatoński W., Willett W. Changes in dietary fat and declining coronary heart disease in Poland: population-based study. (2005) BMJ; 331:187-188,
• Zatonski W., Cedzynska M., Tutka P., West R. (2006) An uncontrolled trial of cytisine (Tabex) for smoking cessation. Tob. Control; 15: 481-484,
• Zatoński W. (2007) The East-West Health Gap in Europe – what are the causes? Europ J Public Health; 2007;17;2:121,
• Zatoński W., Campos H., Willett W. Rapid declines in coronary heart disease mortality in Eastern Europe are associated with increased consumption of oils rich in alpha-linolenic acid. Eur J Epidemiol.;2007: DOI10.1007/s10654-007-9195-1.

Najważniejsze podręczniki, książki

W dorobku Witolda Zatońskiego znajdują się liczne publikacje dotyczące zdrowia publicznego i onkologii, które znacząco przyczyniły się do zwiększenia świadomości na temat problemów zdrowotnych w Polsce. Oto lista najważniejszych z nich:

• „Atlas of Cancer Mortality in Poland, 1975–1979”. Springer Verlag, Heidelberg 1988 (współautorstwo z N. Becker),
• „Nowotwory złośliwe w Polsce”. Wydawnictwo „Wiedza i Życie” i Centrum Onkologii, Warszawa 1993,
• „Atlas of Cancer Mortality in Central Europe”. IARC Scientific Publications, Lyon 1996 (współautorstwo z M. Smans, J. Tyczyński, P. Boyle),
• „Jak rzucić palenie?” Fundacja Promocja Zdrowia, Warszawa, osiemnaście wydań w latach 1994–2007 (łącznie ponad 1,5 mln egzemplarzy), ostatnie wydanie wzbogacone ilustracjami A. Mleczko,
• „Demokracja jest zdrowsza. Cud zdrowotny nad Wisłą” (również w wersji angielskiej: „Democracy is healthier. A health miracle on the Vistula”). Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa 1999, 2000, 2001, 2002, 2004,
• Zatoński W. (2003) „Democracy and Health: Tobacco Control in Poland” w: de Beyer, Waverley Bridgen L. (red.) „Tobacco Control Policy, Strategies, Successes, and Setbacks”. World Bank: 97-120; A Nation’s Recovery,
• „Democracy is Healthier, Case Study of Poland’s Experience in Tobacco Control”. Health Promotion Foundation, Warsaw,
• „Tobacco. Science, Policy and Public Health”. Oxford University Press, 2004 (redakcja we współpracy z P. Boyle, N. Gray, J. Henningford, J. Seffrin),
• Zatoński W., (red. Górecka D., Opolski G., Pużyński S., Radziwiłł K., Steciwko A., Woy-Wojciechowski J. i inni) (2006) „Konsensus dotyczący rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu”. Medycyna Praktyczna – wydanie specjalne 7/2006,
• Zatoński W. (red.) (2007) „Europejski Kodeks Walki z Rakiem wersja trzecia” (2003) wydanie polskie. (Na podstawie European code against cancer and scientific justification: third version 2003). (współautorstwo: Lissowska J., Didkowska J., Jabłońska J.) Medycyna Praktyczna, Kraków.

Najważniejsze nagrody i odznaczenia (wybór)

Witold Zatoński, znany ze swojego wkładu w dziedzinie zdrowia publicznego, otrzymał szereg prestiżowych nagród i odznaczeń w uznaniu za jego przełomową działalność na rzecz poprawy stanu zdrowia społeczeństwa.

• 1991 – Złoty Medal wydany przez Kwaterę Główną WHO w Genewie,
• 1993 – Medal Miasta Paryża przyznany przez Jacques’a Chiraca za działalność na rzecz zdrowia mieszkańców Europy Wschodniej,
• 11.11.1997 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany przez Prezydenta RP za wysiłki na rzecz zdrowia Polaków,
• 1998 – Nagroda Roku za Działalność Humanitarną w Dziedzinie Ochrony Zdrowia od Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej,
• 2002 – Nagroda im. Profesora Hugona Steinhausa przyznana przez Polską Fundację Upowszechniania Nauki oraz Towarzystwo Popierania i Krzewienia Nauk,
• 2004 – Medal Roku 2004 przyznany przez International Agency for Research on Cancer (IARC-WHO) za szczególne osiągnięcia w walce z rakiem na świecie,
• 2004 – Medal „Gloria Medicinae”, najwyższe odznaczenie nadawane przez Polskie Towarzystwo Lekarskie „Za ofiarną służbę ludziom oraz za najwyższy szacunek dla zdrowia i życia ludzkiego”,
• 2004 – Odznaczenie Prymasa Polski Kardynała Józefa Glempa „Ecclesiae populoque servitium praestanti”,
• 2006 – Luther L. Terry Award przyznana przez American Cancer Society podczas World Cancer Congress, w kategorii the Distinguished Career Award,
• 2010 – Wyróżnienie od WHO i Centers for Disease Control and Prevention w Atlancie (USA) za realizację międzynarodowego projektu badawczego „Global Adult Tobacco Survey” w Polsce,
• 2015 – Medal Komisji Edukacji Narodowej przyznany przez Ministra za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania,
• 2017 – Nagroda przyznana przez European Network for Smoking and Tobacco Prevention (ENSP) „20 lat – 1997-2017” dla Witolda Antoniego Zatońskiego za wybitny wkład w Tobacco Control w Europie.

Działalność pozanaukowa

Witold Zatoński jest osobą o niezwykle bogatym doświadczeniu w dziedzinie zdrowia publicznego, zarówno w obszarze naukowym, jak i pozanaukowym. Jego działalność obejmowała szereg istotnych ról i zobowiązań.

• W latach 1985–1991 pełnił funkcję zastępcy Krajowego Specjalisty ds. Onkologii,
• od 1990 roku działał jako konsultant Światowej Organizacji Zdrowia, zajmując się walką z chorobami przewlekłymi oraz promocją zdrowia,
• od 1991 roku przewodniczył Tobacco Control Project for Eastern and Central Europe, działającemu w ramach Międzynarodowej Unii Przeciwko Rakowi (UICC),
• był członkiem Rady Sanitarno-Epidemiologicznej Ministra Zdrowia w latach 1992–1997, w tym przewodniczącym Komisji Epidemiologicznej Rady w latach 1992-1994 oraz zastępcą przewodniczącego od 1994 do 1997 roku,
• stworzył oraz przewodniczył Fundacji „Promocja Zdrowia”, którą założył w 1992 roku,
• od 1995 roku pełnił rolę konsultanta Banku Światowego, koncentrując się na walce z chorobami przewlekłymi i promocji zdrowia,
• był koordynatorem ogólnokrajowego programu, który miał na celu ograniczenie zdrowotnych skutków palenia tytoniu, działając dla Ministerstwa Zdrowia od 1995 do 2006 roku,
• w latach 1996–1997 był doradcą ds. zdrowia publicznego Premiera Rządu RP, Włodzimierza Cimoszewicza,
• członkiem Komitetu Prognoz 2000, w Prezydium Polskiej Akademii Nauk w latach 1996-2000,
• brał udział w grupie eksperckiej nadzorującej projekt Banku Światowego „Improve health status, close gap between Hungary and Western Europe” w latach 1997-2000,
• był doradcą ds. zdrowia publicznego w gabinecie politycznym Wicepremiera Rządu RP, Ministra Finansów Profesora Leszka Balcerowicza w latach 1997-2000,
• członkiem Committee for a Tobacco Free Europe w ramach Światowej Organizacji Zdrowia, w Regionalnym Biurze dla Europy w Kopenhadze od 1999 do 2002 roku,
• udzielał się jako członek Sub-Board for Public Health w Open Society Institute w Nowym Jorku w latach 2000-2005,
• zasiadał w Radzie Naukowej przy Ministrze Zdrowia w latach 2006-2007,
• pełnił obowiązki pełnomocnika Ministra Zdrowia ds. Prewencji Pierwotnej w Narodowym Programie Zwalczania Chorób Nowotworowych od 2006 roku,
• był również członkiem Rady Sanitarno-Epidemiologicznej przy Głównym Inspektorze Sanitarnym w latach 2008-2011.

---

Oceń: Witold Zatoński

---