Na początku zadajmy sobie pytanie: kim jest narcyz? Słowo to wdarło się do naszego codziennego słownika i często kierowane jest do osób zakochanych w sobie, skupionych na własnym wizerunku. Jednak definicja naukowa mówi o tym nieco precyzyjniej, bo narcyz, to nie styl bycia, a prawdziwe zaburzenie osobowości.
Spis treści
Osobowość narcystyczna
Osobowość narcystyczna to jedno z zaburzeń osobowości, które może znacząco wpływać na relacje, zarówno prywatne, jak i zawodowe. Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD – ang. Narcissistic Personality Disorder) charakteryzuje się niezdrowo wysokim poczuciem własnej wartości i wyjątkowości, potrzebą bycia podziwianym i brakiem empatii wobec innych.
Z zewnątrz osoba z osobowością narcystyczną sprawia wrażenie bardzo pewnej siebie, egoistycznej, dominującej. Wewnątrz jednak, często zmaga się z poczuciem kruchości, głębokim lękiem przed krytyką i ogromnym pragnieniem bycia akceptowaną.
Typowe cechy osobowości narcystycznej
Czym wyróżnia się osoba z osobowością narcystyczną?
- Potrzebuje ciągłego uznania i pochwał, nawet jeśli nie stoją za tym adekwatne osiągnięcia.
- Nie potrafi przyjąć konstruktywnej krytyki– reaguje gniewem lub pogardą, czując się przy tym automatycznie atakowana.
- Ma silne przekonanie o byciu wyjątkowym i lepszym od innych, idealizuje siebie i deidealizuje innych.
- Wykorzystuje innych do osiągania własnych celów.
- Nie potrafi zrozumieć i zaakceptować emocji drugiej osoby, nie wykazuje żadnych oznak empatii czy współodczuwania.
W relacji partnerskiej, rodzinnej czy przyjacielskiej narcyz może na początku być czarujący i uwodzicielski. Często buduje intensywną więź, w której szybko próbuje objąć kontrolę i zacząć dominować dla swoich korzyści. Związek z osobą narcystyczną potrafi być emocjonalną huśtawką.
Z jednej strony: zachwyt, intensywność, podziw, a z drugiej: brak empatii, brak granic, manipulacja. Narcyz “karmi” się bliskimi – ich uwagą, zaangażowaniem, gotowością do poświęceń. Najgorsze, że nie robi tego celowo. To nie “bycie złym człowiekiem” a realne zaburzenie osobowości.
Czy narcystyczne zaburzenie osobowości da się „wyleczyć”?
NPD to zaburzenie trwałych cech osobowości, a nie czasowy epizod. Z tego względu nie mówi się o pełnym „wyleczeniu”, ale raczej o zmianie wzorców myślenia, reagowania i budowania relacji, która może znacznie poprawić jakość życia osoby z NPD – oraz ludzi z jej otoczenia.
Ta zmiana jest możliwa, ale wymaga wiele pracy, czasu, systematycznej psychoterapii i przede wszystkim gotowości do pracy nad sobą, co bywa dużym wyzwaniem, ponieważ osoby z NPD często nie widzą problemu w sobie, tylko w innych. A zauważenie problemu, to pierwszy krok do zmiany.
Najskuteczniejszą formą pomocy jest psychoterapia długoterminowa, często w nurcie psychodynamicznym lub schematów. W niektórych przypadkach pomocna może być także terapia poznawczo-behawioralna (CBT), szczególnie w zakresie pracy nad empatią, zniekształceniami poznawczymi i regulacją emocji.
Kiedy warto szukać pomocy?
W relacji z osobą z NPD ważne jest, by nie brać na siebie roli terapeuty. Możesz zachęcać, wspierać i wyznaczać granice, ale nie „naprawisz” tej osoby samodzielnie bez specjalistycznej wiedzy i dystansu. Jeśli jesteś blisko z kimś, kto mierzy się z tym zaburzeniem, zadbaj przede wszystkim o własne zdrowie psychiczne.
Konsultacja z psychologiem może pomóc Ci zrozumieć, jak funkcjonuje ta relacja i jak chronić siebie. Specjalista w gabinecie nie powie Ci co masz robić i jak naprawić sytuację. Ale praca z nim, pozwoli Ci zobaczyć sytuację w pełniejszym świetle, zrozumieć swoje emocje i odzyskać wpływ na własne decyzje. Jeśli czujesz, że coś jest nie tak – zaufaj sobie. I pamiętaj: nie musisz żyć w cieniu czyjegoś ego.